Jesienią 1914r. po zadziwiająco skutecznych akcjach bojowych improwizowanych, półopancerzonych samochodów, dokonanych pod Dunkierką przez komandora Samsona z lotnictwa morskiego królewskiej marynarki wojennej (Royal Naval Air Service – RNAS), lordowie admiralicji zdecydowali się na stworzenie 15 regularnych szwadronów samochodów pancernych oraz budowę bardziej sprawnych samochodów pancernych. Konstrukcję typowego nadwozia pancernego opracowanoa w Departamencie Lotnictwa Admiralicji (Admiralty Air Department). Można było je montować na podwoziach na kilku typach samochodów m.in. Rolls-Royce, Talbot, Delaunay-Belleville choć najbardziej rozpowszechnionym był wóz Rolls-Royce. Drugim takim typowym podwiozem wykorzystanym do budowy samochodów pancernych był pojazd firmy Lanchester. Założona w 1895 roku przez dwóch braci – dr Frederica i Georga Lanchestera – firma Lanchester Motor Co. w Coventry, pierwszy pojazd zbudowała w następnym roku a od 1900 rozpoczęła produkcję seryjną samochodu osobowego stale ulepszanego. W 1914 produkowała ona model o niekonwencjonalnych rozwiązaniach cieszący się dobrą opinią wśród użytkowników i pewnością eksploatacji. Szczegóły konstrukcji podwozia, dobre zawieszenie a przede wszystkim silnik umieszczony po środku pojazdu stwarzały możliwość znacznie korzystniejszego (pod względem balistycznym) ukształtowania opancerzenia stąd też samochody pancerne Lanchester odróżniały się od innych pojazdów odmiennym kadłubem. Prototyp pojazdu (na nieznacznie tylko przekonstruowanym podwoziu – wzmocnione sprężyny i resory zawieszenia, wzmocniona rama, koła zastąpione modelem Rudge-Whitworth z szybko zdejmowaną centralną śrubą, podwójne na tyle) zbudowano w grudniu 1914 roku.

Na początku 1915r. wyprodukowano serię 36 wozów (stan z marca), które przeznaczono na wyposażenie trzech szwadronów RNASD – 5,6 i 15 (ogólna liczba zbudowanych była prawdopodobnie nieco wyższa i mogła osiągać 40 sztuk). W maju wysłano je na front do Francji, przy czym w czerwcu 15 szwadron dowodzony przez komandora O.Locker-Lampsona podporządkowany został dowództwu armii belgijskiej. Lanchestery szybko zyskały sobie wysoką reputację niezawodnych pojazdów a dzięku specyfice konstrukcji tj. nisko położonemu środkowi ciężkości – także stabilnych i mało wywrotnych.

W wojsku rosyjskim

Rozwój sytuacji na froncie zachodnim, gdzie działania manewrowe rychło przekształciły się w wojnę pozycyjną, nie sprzyjał użyciu samochodów pancernych zatem szwadrony wycofano latem do Anglii (kilka wozów przekazano Belgom), gdzie przewidziano ich rozformowanie. Natomiast sprzętem zainteresowali się Rosjanie i zakupili 22 samochody pancerne Lanchester. Przybyły one do Rosji we wrześniu 1915 i tu postanowiono wykorzystać je jako pojazdy wsparcia uzbrojone w armaty 37 mm (jak wykazały próby jednego wozu taka przeróbka była w pełni realna). W 1916 przezbrojono w ten sposób część z parti 20 wozów (2 przekazano angielskiemu dywizjonowi), które wiosną tego roku wysłano na front. Przebudowane w Rosji Lanchestery różniły się od pierwowzoru angielskiego dodatkową kopułą pancernę na pokrywie wieży, uzbrojenie (karabin maszynowy Maxim) osłonięte było dodatkowym opancerzeniem a część wozów miała 37 mm armatę Hotchkiss. Nadto zmieniono kształty tylnych błotników i nie montowano na nich skrzynek na narzędzia.

Tymaczasem Locker-Lompson uzyskał zgodę na utworzenie specjalnego dywizjonu (Russian Armoured Car Division RNAS, w skrócie RACD) i na wyjazd jednostki do Rosji, gdzie miała być użyta pod dowództwem rosyjskim. Dywizjon formowano od października 1916 roku i wyposażono w kilkanaście (możliwe, że 11-13 wozów) samochodów pancernych Lanchester (oraz kilka innych, pomocnicznych). Przybył on w styczniu 1916 do Murmańska i po licznych przygodach (m.in. uszkodzone w podróży samochody musiano odesłać do Anglii do remontu) oraz długich podróżach został w czerwcu 1916r. wysłany na Kaukaz, gdzie operował do jesienie. Zimą 1916/1917 walczył na froncie rumuńskim a ltem 1917 brał udział w ostatniej ofensywnie rosyjskiej w Halicji w składzie wojsk Frontu Południowo-Zachodniego. W tych walkach plutony dywizjonu kilkakrotnie współdziałały z Dywjzą Strzelców Polskich 11 armii rosyjskiej w lipcu 1917r. pod wsią Dubszcze, pod Kozową, Tarnopoloem i Husiatynem, po załamaniu się ofensywy rosyjskiej i w osłonie odwrotu zdemoralizowanej  armii. Po rewolucji dywizjon znalazł się w bazie w Kursku skąd w styczniu 1918r. personel odjechał do Anglii natomiast pozostały jeszcze po bojach sprzęt pancerny przejęły oddziały rewolucyjne. Po wyposażeniu Armii Czerwonej znalazły się więc pozostawione przez Anglików samochody pancerne Lanchester jak też pojazdy tego typu przejęte od armii carskiej.Zagarnięte w styczniu 1918r. w Kursku samochody pancerne Lanchester po naprawie włączono do rewolucyjnego Południowego Dywizjonu Samochodów pancernych na Ukrainie. W początku 1918 roku znalazł się on na Ukranie. W lutym 1919r. oddział został rozwinięty w Dywizjon Pancerny Specjalnego Przeznaczenia przy Radzie Komisarzy Ludowych Ukrainy. Tabor dywizjonu był remontowany w Charkowskiej Fabryce Parowozów (CHPZ). W wyposażeniu dywizjonu znalazły się dwa samochody pancerne Lanchester uzbrojone w działka 37 mm. Wiosną 1919 zostałe one użyte do walki ze zbuntowanymi oddziałami atamana Grigoriewa. Natomiast latem, gdy toczone boje z oddziałami atamana Machny w pobliżu stacji kolejowej Połogi, jeden z Lanchesterów dowodzony przez A.Rjabcewa zaatakował machnowski pociąg pancerny. W pojedynku ogniowym, który się wywiązał, samochód trafiony został pociskiem artyleryjskim w wieżę i poważnie uszkodzony a sam Rjabcew ciężko ranny. W tym samym czasie drugi samochód uszkodził z kolei kocioł parowozu, unieruchomił pociąg i ostatecznie zmusił załogę do ucieczki.

W wojsku polskim

Lanchestery były używane na froncie polskim a przynajmniej jeden pojazd tego typu został zdobyty w walce. 4 czerwca 1920 roku na przyczółku pod Bobrujskiej, oddziały 14 DP – 55 i 56 pułki piechoty, do których była przydzielona jako artyleria towarzysząca, 8 bateria 14 pułku artylerii polowej dowodzona przez ppor. Zygmunta Krysztofiak – dokonały wypadku na m. Stołpiszcze. Światek tych działań wspomina:

Około południa po spełnieniu przez oba pułki wyznaczoneg zadania, gdy już piechota przygotowywała się do odejścia, jeden z plutonów ubezpieczających stanowiska baterii zawiadomił ją, że z sąsiedniej wioski ukazał się samochód pancerny. Ponieważ oddziały własne, biorące udział w działaniu nie posiadały samochodów pancernych, mógł to być tylko samochód nieprzyjacielski, który zapewne wycofując się po spotkaniu z 55 pułkiem piechoty, trafił na nas i miał w skutek tego odciętą drogę powrotu. Droga prowadziła między pagórkami, więc samochód pancerny nie był przez baterię natychmiast zauważony. Dopiero nieco później okazała się jego wieżyczka. Ppor. Krysztofiak doskoczył do czwartego działa i zwrócił je w lewo w stronę nadjeżdżającego samochodu, pod kątem około 45 stopni do frontu baterii. Pierwszy pocisk wystrzelony z odległości kilkuset metrów chybił, nastrój był już nieco podniecony. Drugi strzał padł przed samochód pancerny, który teraz był już w odległości około 100 metrów i otworzył do nas ogień z karabinu maszynowego. Tarcza działa osłoniła nas jednak, zresztą większość pocisków padało między koła działa. Nastąpił trzeci strzał do samochodu pancernego, z odległości około 50 metrów, który już się zatrzymał. Pocisk trafił nad silnikiem w wieżę. Skutek strzału był wielki, samochód został zniszczony tak, że już nie nadawał się do remontu, kopuła odleciała o kilka kroków, załoga składająca się z pięciu osób została zabita.

O tej akcji znalazła się wzmianka w komunikacie Sztabu Generalnego z dnia 5 lipca 1920. Czytamy w niej m.in.

Odznaczyli się wybitnie ppor. Krysztofiak i sierż. Cieślak. Pierwszy z nich własnoręcznie nastawiał działo celem ostrzelania auta na odległość 50 kroków, drugi czterokrotnie rzucał granaty ręczne do tego auta, nie bacząc na silny ogień karabinów maszynowych.

Uszkodzony i zdobyty samochód pancerny Lanchester został przodem zamocowany na samochodzie ciężarowym i odholowany do Bobrujska, gdzie stał się przedmiotem ogólnego zainteresowania. Nie udało się ustalić dalszych jego losów. 

Dane techniczne

Źródła

• "Samochody pancerne Wojska Polskiego 1918-1939", Janusz Magnuski, WiS; Warszawa 1993