W końcu 1929 roku w Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej inż. Zbysław Ciołkosz i inż. Antoni Uszacki otrzymali zadanie zaprojektowania nowego samolotu liniowego, który miał zostać następcą Poteza XXV (który był produkowany na licencji w PWS i w Zakładach P&L) i Breguet XIX.

Pierwszy projekt nowego samolotu został ukończony 2 lipca 1930 roku i oznaczono go jako PWS-19. Jednocześnie proponowano, że samolot będzie budowany w dwóch wersjach: A2-rozpoznawczej i B2-bombowej. W wersji bombowej, bomby początkowo miały być umieszczone pod kadłubem, lecz w późniejszym czasie zdecydowano się umieścić ładunek bombowy we wnętrzu kadłuba, co miało na celu poprawienie własności aerodynamicznych.

Konstrukcja samolotu PWS-19 była bardzo nowatorska jak na tamte czasy m.in. skrzydło w układzie górnopłata, dawało lepsze pole widzenia na dół (w odróżnieniu od dwupłata), po raz pierwszy zastosowano w samolocie polskiej konstrukcji podwójne usterzenie pionowe zapewniające szeroki kąt ostrzału (+- 24 stopnie, pole martwe 10% półsfery). Ponadto PWS-19 oprócz uzbrojenia składającego się ze stałego karabinu maszynowego pilota i podwójnych sprzężonych karabinów na obrotnicy strzelca-obserwatora, zakładano również możliwość zainstalowania kolejnego czwartego karabinu maszynowego strzelającego w dół, na miejscu aparatu fotograficznego. Pierwotnie jako jednostkę napędową konstruktorzy chcieli użyć silnik Bristol Jupiter VII F lecz był zbyt drogi. W listopadzie 1930 roku wykonano drugi projekt, w którym zamierzano zainstalować silnik Pratt&Whitney „Hornet” T-2 o mocy 525 KM.

Zbudowano dwa prototypy (wszystkie prototypy zostały zbudowane na koszt wytwórni PWS), z których pierwszy został przeznaczony do prób naziemnych prowadzonych w Podlaskiej Wytwórni Samolotów pod nadzorem Instytutu Badań Technicznych Lotnictwa. Drugi prototyp przeznaczony do prób w powietrzu został oblatany w sierpniu 1931 roku (niektóre źródła wskazują, że oblot odbył się we wrześniu 1931 roku), przez pilota Franciszka Rutkowskiego na lotnisku Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej. Na wiosnę 1932 roku PWS-19 przeszedł próby w IBTL, podczas których stwierdzono, że maszyna posiada zbyt małą sterowność i stateczność kierunkową.

Trzeci projekt PWS-19 ukończony został 4 sierpnia 1932 roku, z uwzględnieniem wyników prób przeprowadzonych w IBTL. Zwiększono powierzchnie usterzenia, zmodyfikowano osłonę silnika, a także zastosowano owiewki aerodynamiczne na kołach, ładunek bomb, zawieszony pod kadłubem i zastrzałami został przeniesiony do dwóch komór bombowych usytuowanych w kadłubie. Po wykonaniu niezbędnych poprawek PWS-19 został ponownie przekazany do IBTL. 17 marca 1933 roku podczas cyklu badań płatowca w locie nastąpiła katastrofa nad lotniskiem w Warszawie, podczas próby lotu nurkowego nastąpiło odkształcenie skrzydeł i samolot znalazł się w pozycji odwróconej, z której pilot nie mógł go wyprowadzić. Pilot Kazimierz Kazimierczuk zdążył wyskoczyć ze spadochronem, maszyna rozbiła się o ziemie, w której zginął żołnierz, który zajmował miejsce w kabinie obserwatora, zabrany jako balast. Komisja badająca przyczyny katastrofy stwierdziła, że nastąpiło zacięcie linki przestawiania kąta statecznika poziomego.

Pomimo  dobrych charakterystyk PWS-19, ze swoją nowoczesnością, którą potwierdziły próby w IBTL, przerwano pracę nad prototypem, który nie wzbudził zainteresowania Dowództwa Lotnictwa, które oczekiwało na wyniki prób konkurencyjnego i nowocześniejszego płatowca jakim był PZL-23 „Karaś”. Projekt samolotu PWS-19 utrzymywano jeszcze przez jakiś czas jako rezerwowy na wypadek niepowodzenia z PZL-23 „Karaś”. Ostatecznie z projektu samolotu liniowego PWS-19 zrezygnowano w 1935 roku.

Warto wspomnieć, że samolot PWS-19 przewyższał swoimi osiągami i był w dużym stopniu nowocześniejszy niż maszyny Potez XXV i Breguet XIX, które miał zastąpić, ponadto jego właściwości były równorzędne w stosunku do RWD-14 „Czapla”, którą budowano kilka lat później. Wytwórnia PWS na podstawie samolotu PWS-19 opracowała projekt maszyny PWS-17 M2 , która miała być mniejsza i lżejsza, a także posiadać większa siłę ognia niż PWS-19, ponadto konstruktorzy zakładali, że jego prędkość będzie większa o 100 km/h od Poteza XXV. Projekt PWS-17 ostatecznie nie został zrealizowany. Jedną z ciekawostek związanych z samolotem PWS-19 jest to, że niemieckie służby wywiadowcze utrzymywały w dokumentacji PWS-19, aż do zakończenia kampanii wrześniowej 1939 r. jako maszynę wchodzącą w skład polskiego lotnictwa wojskowego.

Malowanie  

Samolot PWS-19 został pomalowany całkowicie na kolor oliwkowozielony. Napisy producenta namalowano białą farba na górnych częściach statecznika pionowego.

Konstrukcja

Jednosilnikowy, dwumiejscowy samolot liniowy, konstrukcji mieszanej z podwójnym usterzeniem pionowym w układzie zastrzałowego górnopłata , kratownica kadłuba spawana z rur stalowych, wykrzyżowana w przedniej części rurami, natomiast w tylnej cięgnami stalowymi. Pokrycie płócienne na szkielecie drewniany,, natomiast przód wraz ze grzbietem, za kabiną załogi pokryty został blachą duralową.

Płat dwudzielny, dwudźwigarowy pokryty sklejką. Płat podparty zastrzałami w kształcie litery V. Profil płata -PWS-AB (August Bobek). Usterzenie pokryte płótnem, wyposażone w elementy kompensujące. Usterzenie pionowe podwójne. Statecznik poziomy z regulowanym kątem zaklinowania. Podwozie stałe o rozstawie 2,3 m. Koła osłonięte owiewkami aerodynamicznymi. Amortyzatory olejowo-powietrzne. Pod spodnią częścią ogona płoza amortyzowana, samonastawna.

Samolot napędzał dziewięciocylindrowy, gwiazdowy silnik Pratt&Whitney „Hornet” T-2 o mocy 525 KM. Główny zbiornik paliwa o pojemności 375 litrów, odrzucany awaryjnie i dodatkowy zbiornik o pojemności 160 litrów. Śmigło dwu-łopatowe, metalowe stałe Gnome-Rhone lub przestawialne HWK.
Samolot uzbrojony był w 1 km 7,7 mm pilota i 1 km 7,7, mm na obrotnicy obserwatora, ładunek 275 kg bomb. Za kabiną obserwatora na prawej burcie dwie bomby oświetlające VM-3 po 14,2 kg. Dodatkowe wyposażenie stanowił aparat fotograficzny Kolberg-Krauss do wykonywania zdjęć pionowych. Rakietnica Perkun i 12 rakiet sygnalizacyjnych.

 
(Samolot liniowy)

(Nie wszedł do seryjnej produkcji – projekt zarzucony)

Źródła

• www.airwar.ru/enc/bww1/pws19.html
• audiovis.nac.gov.pl/obraz/78088:1/
• T. Chwałczyk, A. Glass „Samoloty PWS” WKiŁ 1990
• T. Chwałczyk „Podlaskie skrzydła” KAW Rzeszów, 1985
• A. Glass "Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939", WKiŁ 1976
• A. Morgała "Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939" Bellona 2003

Prawa autorskie

Autor artykułu:  Michał Szczepański