W związku ze zużyciem zapasu menażek przejętych po zaborcach Wojsko Polskie stanęło przed problemem opracowania zamiennika krajowego. Za pierwowzór posłużyła menażka niemiecka. Zachowano kształt naczyń w postaci cylindrów o przekroju eliptycznym z charakterystycznym jednym bokiem wklęsłym (w widoku z góry kształt nerki).

Pierwszy model powstał w latach 20-tych XX wieku w firmie Brun i został przyjęty na uzbrojenie jako menażka żołnierska wz. 23. Używana do produkcji blacha stalowa miękka była ocynkowana.

W 1931 roku zatwierdzono finalny, nieznacznie zmodyfikowany projekt menażki opracowanej w Instytucie Technicznym Intendentury Ministerstwa Spraw Wojskowych, który po przyjecie na uzbrojenie otrzymał oficjalne oznaczenie menażka żołnierska wz. 23/31. Używana do produkcji blacha stalowa miękka była w tym modelu cynowana.

Produkcją seryjną menażek zajmowało się w Polsce kilku producentów:

• Fabryka Wyrobów Aluminiowych i Blaszanych „Pelikan” Spółka z o.o. w Warszawie na ul. Stępińskiej 10/16 (stosowano sygnaturę F.W.A.B.);
• Huta Ludwików Spółka Akcyjna w Kielcach na ul. Zagnańskiej 27;
• Huta Silesia w Rybniku na ul. Przemysłowej 8;
• „Olkusz” Fabryka Naczyń Emaliowanych Spółka Akcyjna w Olkuszu – Oddz. Zakł. „Ideal” w Wolbromiu (stosowano sygnaturę JDEAL);
• Fabryka „Światowit” w Myszkowie (należąca do Koncernu „Modrzejow-Hantke” Zjednoczone Zakłady Górniczo-Hutnicze  Spółka Akcyjna w Sosnowcu).

Sygnatury producenta umieszczano na ścianie i dnie kociołka oraz rączce rondelka. Na menażkach umieszczano najpierw oznaczenie Okręgu Korpusu (liczby rzymskie), a od 1938 roku również numery rzeczoznawców dokonujących odbioru (kod dwucyfrowy np. 44).

Na różnych stronach internetowych można znaleźć wzmianki o serii menażek wykonanych z aluminium – prawdopodobnie była to jedynie partia próbna wyprodukowana do testów porównawczych z wersją standardową.

Opis konstrukcji menażki żołnierskiej wz. 23/31

Menażka żołnierska składa się z dwóch zasadniczych części – kociołka z drucianym pałąkiem oraz rondelka z profilowaną rączką. Konstrukcja rondelka pozwala na zastosowanie go jako pokrywka kociołka podczas transportu menażki w stanie złożonym. Oba elementy wykonano poprzez tłoczenie z blachy żelaznej o grubości 1,2 mm, która od strony wewnętrznej i pod obrzeżem była ocynkowana. Ciężar całości wynosił ok. 700 gram. Zewnętrzna powierzchnia menażki była pokrywana farbą emaliową koloru khaki typu „Salamandra Nr. 945” produkcji firmy W. Karpiński i W. Leppert w Warszawie. Kociołek miał pojemność 1,5 litra i był zaopatrzony w pałąk wykonany z drutu żelaznego średnicy 4 mm (wysokości 120 mm i szerokości 174 mm, po środku znajdowało się wyprofilowane uszko używane podczas zawieszania na drążku nad ogniskiem). W celu usztywnienia obrzeże zostało wywinięte do wewnątrz na drucie żelaznym średnicy 3 mm. Na wypukłej przedniej części znajdowały się dwa wytłoczenia o szerokości 15 mm i głębokości 1,5-2 mm, które oznaczały podział pojemności całkowitej naczynia na 3 części po 0,5 litra. Rondelek miał pojemność 0,6 litra i był zaopatrzony w rączkę wykonaną z profilowanej blachy żelaznej długości 108 mm której zagięty pod kątem prostym koniec służył do zamknięcia menażki w stanie złożonym. Dla usztywnienia obrzeże było odwinięte na zewnątrz.
Na kociołku od wklęsłej strony umieszczono metalowe uszko używane do troczenia menażki (zwykle na zewnętrznej klapie tornistra wz. 33). Podobne uszko do troczenia znajdowało się także na rączce rondelka po stronie wypukłej menażki.

Źródła:

• podziękowania za fotografie dla Pana Łukasza Paderewskiego
• Specyfikacja „Warunki techniczne materiałów wojskowych. Menażka wojskowa. M. 43./31.”, wydana przez Departament Intendentury Ministerstwa Spraw Wojskowych w dniu 5 listopada 1931 r.

Prawa autorskie

Artykuł zamieszczony na łamach serwisu za zgodą autora. Brak zgody na kopiowanie, powielanie, rozpowszechnianie.

Autor artykułu:  Marcin Skrzypacz