Polska Armia w pod koniec lat 20 odczuwała poważny brak nowoczesnej broni pancernej. Licznie w armii służyły czołgi piechoty Renaut FT – weterani czasów I wojny światowej, o bardzo niskiej wartości bojowej. W tej sytuacji postanowiono skonstruować model krajowy w oparciu o znany wówczas i ceniony brytyjski model Vickers E. W 1930 roku zakupiono więc w zakładach Vickersa 38 egzemplarzy, i poddano badaniom w Biurze Studiów Państwowych Zakładów Inżynierii. Przy współpracy z Wojskowym Insytutem Barań Inżynierii powstał projekt PZInż. 120 o nazwie Vickers Amstrong Ursus (VAU-33).

Wykonany z płyt żelaznych prototyp o nazwię własnej Smok został zbudowany w sierpniu 1934 roku, i wykazywał lepsze właściwości jezdne niż model Vickers, chociaż nieco ustępował mu prędkością maksymalną. Do napedu czołgu wybrano silnik wysokoprężny PZInż. 235 o mocy 110 KM produkowany na podstawie licencji szwajcarskich zakładów Saurer i nieznacznie zmodyfikowany. Zastosowano grubszy pancerz (do 17mm) oraz ulepszono zawieszenie. Składało się ono z 4 wózków nośnych po każdej stronie, z których każdy posiadał po dwa podwójne koła nośne z gumowymi bandażami. Gąsienice składały się z 110 ogniw, były nieco szersze niż w modelu angielskim (267 mm), a podtrzymywały je cztery rolki podtrzymujące. Całość amortyzowano za pomocą resorów płaskich. Koło napędowe znajdowało się w przedniej części kadłuba, a koło napinające w jego tylnej części. Konstrukcję uznano za udaną i przyjęto do produkcji składając 18 marca 1935 roku zamówienie na pierwszą partię 22 czołgów dwuwieżowych z rocznym terminem dostawy.

Czołg wytwarzano w dwóch wersjach: jednowieżowej oraz dwuwieżowej. Wersja jednowieżowa posiadała doskonałą armatę czołgową wz. 1937 kal. 37 mm z zapasem amunicji 80 naboi oraz karabin maszynowy wz. 1930 kal 7,9 mm z zapasem amunicji 3680 naboi. Produkowana na licencji szwedzkiej formy Bofors armata przeciwpancerna okazała się tak doskonała, że już w 1936 roku Polacy zakupili od firmy Bofors licencję na produkcję tego działka w kraju. Od tego czasu oznaczano ją jako armata przeciwpancerna wz.1936 kal. 37mm i była produkowano w zakładach w Pruszkowie (same czołgi wytwarzały zakłady PZInż. w Ursusie). Armatę naprowadzano na cel za pomocą celownika peryskopowego Zeiss, natomiast karabin przy pomocy celownika teleskopowego. Wieżą obracano ręcznie, za pomocą pokrętła. 

W wersji dwuwieżowej na uzbrojenie składały się dwa km-y kal. 7,9 mm wz. 1930 z zapasem amunicji do 6000 naboi. I tutaj wieże obracano ręcznie. Z wersji dwuwieżowej jednak dość szybko zrezygnowano na rzecz jednowieżowej, bardziej przydatnej na nowoczesnym polu walki. Warto wspomnieć, ze w wersji jednowieżowej początkowo występowały problemy z wyważeniem wieży – uzbrojenie zbytnio obciążało przód. Problem ten rozwiazano, montując z tyłu wieży niszę przeznaczoną na radiostację. W obydwu modelach załoga liczyła 3 osoby, z których dwie zajmowały miesca w wieży (obok siebie w wersji jednowieżowej lub osobno w wersji dwuwieżowej). Kierowca zajmował miejsce w ulukowanym w przedniej części po prawej stronie wozu przedziale kierowania,  Obok niego znajdował się zbiornik paliwa.

Wspomnę tutaj o kilku pomysłach Biura Konstrukcyjnego, o któych dzisiaj raczej sie nie mówi. Otóż Polacy już przed wojną rozumieli znaczenie broni pancernej na polu walki, i mozliwości jakie posiadał czołg – zarówno bojowe, jak też i inżynieryjno – transportowe. Postanowiono przystosować czołg 7 TP do kilku ważnych funkcji, przydatnych tak na polu walki jak i na zapleczu. Pierwszym pomysłem było umożliwienie zastosowania czołgu w składzie pociągu pancernego. Postanowiono więc opracować specjalną platformę kolejową dla tego pojazdu (taką platformę skonstruowano dla m. in. FT 17), napędzaną silnikiem czołgu. Czołg osiągał na takiej platformie do 60 km/h a także mógł ciągnąć kilka wagonów(!) z ładunkiem do 60 ton!  W razie potrzeby czołg mógł także w miarę szybko zjechać z platformy na twardy grunt.

Przystosowano nawet kilkanaście czołgów 7TP (dw) do pełnienia tej funkcji, i zamierzano zakupić 10 (?) takich platform kolejowych. Innym pomysłem było opracowanie specjalnego pługu dla 7 TP (a właściwie głównie dla ciągnika C7P). Pług ten miał służyć do zasypywania lejów po mobbach, minach, pociskach, a także do zasypywania rowów przeciwczołgowych. Mógł więc sprawdzić się w działaniach. Sam czołg jednocześnie mógł prowadzić normalną wymianę ogniową, pług w żaden sposób tego nie utrudniał. Innym, ważnym pomysłem była kładka mostowa. Miała być montowana na czołgu i opuszczana nad przeszkodą za pomocą specjalnego mechanizmu.

Dzięki niej czołg mógłby przekraczać głębokie przeszkody terenowe np. rowy przeciwczołgowe. Skonstruowano także specjalny taran, który miałby służyć do niszczenia, usuwania przeszkód, których czołg nie mógł sam przekroczyć.

Taran ten miał również służyć do torowania piechocie przejść w zasiekach, zaporach etc. Platforma kolejowa opracowana była w 1935 roku, pozostałe komponenty Biuro skonstruowało w 1939 roku, i żadnego z nich nie udało sie wprowadzć w życie.

Konstrukcja

Pancerz w postaci płyt utwardzanych powierzchniowo był mocowany do szkieletu za pomocą śrub. Grubość poszczególnych płyt była uzależniona od ich położenia względen nadlatujących pocisków: z przodu kadłuba do 17 mm, z boków 13-17 mm, z tyłu i w górnej części 10 mm, podłoga miała pacerz grubości od 5 do 10 mm. Pancerz na wieży miał grubość 15 mm boki i 10 mm strop. Silnik wysokoprężny, zasilany olejem napędowym z bezpośrednim wtryskiem paliwa, znacznie mniej łatwopalnym niż benzyna, stosowana wówczas w wielu pojazdach tego typu na świecie.

Zużycie paliwa wahało sie w granicach 80-100 litrów na 100 kilometrów, w zależności od rodzaju terenu. Czołg posiadał wiele nowinek technicznych, m. in. pryzmatyczny peryskop odwracalny Gundacha, nowość tego typu (zapewniał obserwację o 360 stopni bez potrzeby obracania głowy do tyłu), zapewniający lepsze warunki obserwacji niż stosowane wcześniej wąskie szczeliny obserwacyjne.

W pojeździe montowano również doskonałą polską radiostacje RKBc o zasięgu 6 km oraz nowszy wariant radiostacji – N2C o zasiegu do 25 km (telegrafia – na fonii tylko do 10 km). Trakcja mechaniczna, gąsienicowa. Wieża firmy Bofors, o konstrukcji szkieletu okładanego płytami pancernymi. Masa 9,9 ton.

Malowanie

Czołgi 7 TP malowano w barwy maskujące, na początku lat 30 w obowiązujący kamuflaż ”japoński” (ciemnobrązowy z ciemnymi/czarnymi obwódkami). Potem zastąpiono go barwą oliwkowoszarą/oliwkowozieloną/piaskowoszary – układ plam był nieregularny, później od roku 1937 zaczęto plamy zastępować podłużnymi pasami.

Walki w 1939 roku

Planowano zbudowanie około 500 pojazdów tego typu, ale do września 1939 roku zdołano zbudować jedynie około 150 (139?) pojazdów 7 TP. Czołgi te przydzielono do 1 i 2 batalionów czołgów lekkich oraz do 1 i 2 kompanii czołgów lekkich Dowództwa Obrony Warszawy. Z ważniejszych starć warto wspomnieć 1 bczl, który wszedł w skład Armii Odwodowej „Prusy” i stoczył kilka zwycięskich pojedynków z oddziałami niemieckimi, między innymi 18 września zwyciężył pod Tomaszowem Lubelskim, niszcząc wiele pojazdów bojowych i stanowisk artylerii nieprzyjaciela oraz zagarnął pewną ilość jeńców.

Jego dowódcą był mjr Adam Leon Kubin. Batalion ten, wycofując się w kierunku wschodnim, po przejściu Wisły dołączył do Armii "Lublin", i z nią zakończył wojnę,dołączony do składu Warszawskiej Brygady Pancerno – Motorowej. 2 bczl walczył w dnaich 4-5 września pod Piotrkowem Trybunalskim, gdzie zniszczył około 40 czołgów niemieckich. Walczył też między innymi pod Jeżowem i Rozprzą, próbował przebijać się do Warszawy, zatrzymany, mocno przetrzebiony przedostał się do Brześcia.

Batalion ten przed wybuchem wojny właczono w skład Armii "Prusy", lecz tak na prawdę jednostka ta działała w ramach Armii "Łódź". I ten batalion dołączył później do Armii "Lublin". Batalionem dowodził mjr Edward Karpow. Etat Bataliony CzL wynosił 49 czołgów 7 TP, czołg dowódcy i 2 czołgi zapasowe oraz kilkanaście samochodów ciężarowych, warsztatowych i sanitarnych. Kompanie czołgów lekkich liczące po 11 maszyn bohatersko walczyły w obronie stolicy. Czołgi 7TP, mimo swych zalet nie mogły wpłynąć znaczącona losy Kampanii Wrześniowej. Przede wszystkim było ich za mało, a pojazdy które znajdowały się w jednostkach nieustannie cierpiały na brak zaplecza umożliwiającego przeprowadzanie regularnych przeglądów technicznych w trakcie uintensywej ekspoatacji oraz trudności z uzyskaniem odmiennego paliwa.

Wszystkie te czynniki przyczyniły się do niewielkiego udziału tych jakże doskonałych wozów bojowych w Kampanii Wrześniowej. Mimo tak wielu przeszkód polska myśl techniczna zaprezentowała się w tej wojnie całkiem pozytywnie, w dużej mierze dzięki czołgowi 7 TP.

Źródła

• Darman P., 2011, 2 Wojna Światowa, statystyki, fakty.
• Dougherty M.,2010, Czołgi od I Wojny Światowej do współczesności.
• Porter D., 2010, Pojazdy Pancerne Aliantów 1939-1945.
• Szubański R., 1982, Polska broń pancerna w 1939 roku.
• www.1939.pl
• panzerschreck.strefa.pl
• pl.wikipedia.org
• www.audiovis.nac.gov.pl/obraz/74734/85fc0f92e50a6a8538cf07c9689d627e/
• www.audiovis.nac.gov.pl/obraz/141101/85fc0f92e50a6a8538cf07c9689d627e/
• www.audiovis.nac.gov.pl/obraz/141096/85fc0f92e50a6a8538cf07c9689d627e/
• audiovis.nac.gov.pl/obraz/58899/b63525a8f7e8c63ac781d730c84076ba/
• audiovis.nac.gov.pl/obraz/76760/b63525a8f7e8c63ac781d730c84076ba/
• audiovis.nac.gov.pl/obraz/70145/b63525a8f7e8c63ac781d730c84076ba/

Prawa autorskie

Autor artykułu:  Jakub Guzik