W dwudziestoleciu międzywojennym rozwijano liczne konstrukcje o trakcji półgąsienicowej. Najlepszym tego przykładem jest konstrukcja francuska Citroen – Kegresse, stosowana także przez Wojsko Polskie. W latach 30 jednak pojazdy te były już znacznie wysłużone, a inżynierzy Polscy i Dowództwo Naczelne rozmyślało nad skonstruowaniem krajowego modelu mogącego zastąpić wspomniane wyżej maszyny. Tym bardziej, że ciągnik półgąsienicowy był stosunkowo tanią konstrukcją o wielu walorach – nie tylko mógł holować działa, przyczepy czy inne pojazdy ale także przewozić obsługi holowanych dział czy też duży zapas amunicji. Konstrukcja taka była więc niezwykle korzystnym rozwiązaniem, szczególnie dla Armii Polskiej cierpiącej na niedostatek pojazdów mechanicznych. A jak już wspomniano, konstrukcje takie powstawały i wykorzystywane były również przez inne państwa także w toku II Wojny Światowej (np. niemiecki Sd. Kfz 7). W latach 30-tych na podstawie produkowanego w Polsce na włoskiej licencji samochodu ciężarowego Polski Fiat 621L (masa 2,5 t) powstał półgąsienicowy samochód ciężarowy, znany jako półgąsienicowy samochód wz.34 (PZInż wz.34) a  jego wersją pochodną był ciągnik C4P.

Obie konstrukcje powstały w Biurze Technicznym Broni Pancernych Warszawie. Jedną z najważniejszych zalet pojazdów była uniwersalizacja części – dzięki czemu zarówno samochód wz. 34 jak i C4P mogły być reperowane tymi samymi częściami i akcesoriami. Zarówno PZInż wz.34 jak i C4P poddano pewnym modyfikacjom w stosunku do 621L – wzmocniona została konstrukcja ramy, poprawiono i zmodyfikowano skrzynię biegów(4 przełożenia do przodu, 1 do tyłu), pojazd otrzymał nowy reduktor. Pewnej zmianie uległa też kabina kierowcy – występowała w wersji metalowej bądź metalowo – drewnianej.

Najważniejszą zmianą wszak było zastąpienie tylnej osi napędem gąsienicowym. Ten powstał na podstawie układu gąsienicowego brytyjskiego czołgu Vickers E oraz wspomnianych wyżej ciągników Citroen – Kegresse – tak więc zastosowano wahaczowo – rolkowy system prowadzenia gąsienic. Dwukołowy wózek jezdny podwieszono na pojedynczym wahaczu dźwigniowym, na końcu którego umocowane było koło napinające. Gąsienicę podtrzymywała jedna rolka. Moc napędową przekazywano z silnika przez tylny most do umocowanego sztywno koła napędowego. Przednią oś amortyzowano za pomocą resorów półeliptycznych z amortyzatorami hydraulicznymi. W pojazdach stosowano silnik PZInż 367, znany też jako Fiat 122B, chłodzony cieczą.

Pojazd osiągał prędkość maksymalną około 35 km/h na drodze, wyposażony był w hamulce bębnowe. W pojeździe zastosowano nowoczesne gąsienice gumowo – stalowe konstrukcji inż.L.Białkowskiego. Masa pojazdu wynosiła około 3000 kg, a masa całkowita (z ładunkiem) – około 4700 kg. Seryjną produkcję pojazdów rozpoczęto w 1936 roku w PZInż.

Warianty konstrukcyjne

Wariant I: Wariant wczesny – pojazd miał odkrytą kabinę kierowcy (nakrywał ją materiał brezentowy) i krótką skrzynię ładowniczą z ławkami dla 4 żołnierzy obsługi holowanego działa (żołnierze siedzieli tyłem do kierunku jazdy). Pojazd miał 2 rodzaje zaczepów: hak standardowy i zaczep siodłowy. Ta wersja miała służyć do holowania dział kal. 105 mm i 120 mm.

Wariant II:  Kabina kierowcy zamknięta, o konstrukcji drewniano – stalowej, podobną do kabiny samochodu ciężarowego 621L. Elementem odróżniającym było umieszczone po lewej stronie maski silnika koło zapasowe. Były tutaj stosowane dwie wersje skrzyń ładowniczych: długa, przeznaczona dla artylerii lekkiej i krótka, z przeznaczeniem dla cięższych kalibrów. Warianty z krótką kabiną miały zaczep siodłowy, można też było rozciągnąć nad skrzynią brezent dla osłony przewożonych żołnierzy czy ładunku. W wersji dla artylerii lekkiej przewozić można było 7 żołnierzy plus ładunek (pod ławkami). W wersji krótszej dla artylerii ciężkiej mieściło się 4 żołnierzy. Wersje dla artylerii lekkiej miały holować działa kal. 75 mm i 100 mm (z jaszczami). Rama podwozia w żadnej wersji nie ulegała zmianie.

Wariant III:  Powyższe warianty miały służyć artylerii polowej. Wariant III przeznaczony był dla artylerii przeciwlotniczej (plot). Pojazd miał odkrytą kabinę i długą skrzynię. Skrzynia podzielona była na dwie części – jedna przeznaczona była dla 5 żołnierzy obsługi, druga dla przewożonych materiałów. Przedział transportowy chroniony był przez brezentowy dach. Ciągniki tych wersji miały holować działa plot kal. 75 mm wz.36 lub przyczepy amunicyjne. Na ciagniku holującym działo przewożono skrzynię z przyborami oraz 2 skrzynie z zapalnikami (około 60 sztuk), na ciągniku z przyczepą przewożono 8 skrzyń amunicyjnych (w każdej 4 naboje) oraz 3 skrzynie z zapalnikami (przyczepa mieściła 34 skrzynie amunicyjne).

Znane są także inne warianty ciągnika pojazdu PZInż wz. 34 i ciągnika 34:

• Ambulans: Miał stalową, zamkniętą konstrukcję. Mógł przewozić 4 chorych na noszach lub kilku (8?) rannych w pozycji siedzącej (powstało 50(?) sztuk)
• Pojazdy z rolkami na szynach: do pojazdów montowano rolki do poruszania się po torach kolejowych. Po umieszczeniu wozu na rolkach, maszyna poruszała się napędzana mocą własnego silnika
• Samochód warsztatowy: miał stalowe, otwierane ściany i brezentowy dach, w środku miał specjalistyczne wyposażenie warsztatowe
• Wz.34 „lot”: pojazd do obsług lotnisk polowych (np. holowania samolotów), 2 wykorzystano 16 dam jako ciągniki artyleryjskie
• Wz.34 z wyciągarką balonową – powstał tylko 1 egzemplarz tej maszyny, jej losy nie są znane

Przydział i służba

Do września 1939 roku wyprodukowano około 80 ciągników C4P (400 PZInż wz. 34). Pojazdy te służyły w następujących jednostkach:

• 1 Pułku Artylerii Motorowej w Stryju. Holowały działa kal. 75 mm i 100 mm
• 1 Pułk Artylerii Plot (16 sztuk), gdzie holowały działa ka. 75mm wz. 36 oraz przyczepy amunicyjne
• Batalionie Elektrotechnicznym – holowały nasłuchowniki Goertza, agregaty prądotwórcze i reflektory plot.
• prawdopodobnie kilkanaście sztuk (17?) służyło w 10 Brygadzie Kawalerii Zmotoryzowanej
• pojazdy te wykorzystywano także prawdopodobnie w innych jednostkach w toku walk w 1939 roku

Malowanie

 Pojazdy malowane były na dwa sposoby: jednolita barwa oliwkowo-zielona lub kamuflaż trójbarwny (tzw. japoński).

Epizod Września 1939 roku

Pojazdy te, mimo iż konstrukcyjnie bardzo dobre, nie mogły odegrać kluczowej roli w walkach – było ich zbyt mało. Wiele egzemplarzy zostało zniszczonych w toku działań, często przez własne obsługi, by nie padły w ręce wroga.

Pewna ilość ciągników C4P została internowana na terenie Węgrzech, kilkanaście egzemplarzy zdobył także Wehrmacht. Warto wspomnieć, że 1 PAM wystawił w toku mobilizacji 3 Dywizjony: 2 dam, 6 dam i 16 dam. 2 dam sformowano dla Warszawskiej Brygady Pancerno – Motorowej, 16 dam dla 10 BKZ, a 6 dam dla Armii „Łódź”. 2 dam posiadał działa kal. 75 mm (8 szt?), 16 dam – 4 haubice 100 mm i 4 działa kal. 75 mm, a 6 dam 12 cieżkich dział kal. 120 mm wz. 1878/31. Jednakże losów wielu pojazdów nie znamy…

Parametry techniczne

Źródła

• fotografie, za zgodą autora serwisu, pochodzą ze strony derela.republika.pl/c4pl.htm
• A. Jońca, R. Szubański, J. Tarczyński: "Wrzesień 1939 – Pojazdy Wojska Polskiego – Barwa i broń"; WKŁ; Warszawa 1990
• J. Majka 'Brygada Motorowa Płk Maczka', Rzeszów 2004
• www.1939.pl

Prawa autorskie

Autor artykułu:  Jakub Guzik

Artykuł zamieszczony na łamach serwisu za zgodą autora. Brak zgody na kopiowanie, powielanie, rozpowszechnianie.