Busola kierunkowa wz. K.M. 32, inaczej zwaną busolą Kulwiecia, została opracowana w Fabryce Instrumentów Geodezyjnych i Rysunkowych G. Gerlach w Warszawie(ul. Ossolińskich 4).

Sam model busoli opierał się na pomyśle płk. Mikołaja Kulwiecia (urodzony 24.03.1890 r.). Był on od 1934 roku szefem Departamentu Uzbrojenia M.S. Wojsk. Wcześniej zasłużył się jako członek Polskiej Misji we Francji (1921 r.), dyrektor Nauk Szkoły Podchorążych Artylerii w Toruniu (1923 r.), a w latach 1928-30 był pracownikiem Instytutu Badań Materiałów Uzbrojenia.

Przetarg na dostawę Wojsku Polskiemu partii 4.285 sztuk busoli kierunkowych wz. 32 wygrała w roku 1933 firma Gerlach (produkcją zajmowała się również firma Z. Jeznacki z Warszawy). Na tych zamówieniach jednak nie poprzestano.

Pierwsze serie busol kierunkowych zostały oznaczone jako „wz. M.K. 32” np. 4451, kolejne zaś już jako „wz. K.M. 32” np. 6113. Instrukcja pt. „Busola kierunkowa wzór K.M. Opis i użycie” została wprowadzona do użytku dopiero w roku 1938.

Opis konstrukcji

Busola składa się z podstawy zawierającej szczerbinę i rysę celowniczą, przymocowanej do niej obsady, pudełka nałożonego na obsadę w którym na dole znajduje się tarcza z podziałką a wewnątrz jest osadzona igła magnetyczna wraz z jej wyłącznikiem (blokada z dźwignią), płytki wskaźnikowej przymocowanej do pudełka od wewnątrz, wskazówki i umocowanej na zawiasie przykrywki. Przy odpowiednim ustawieniu kata nachylenia przykrywki względem pudełka wówczas szczerbinka i rysa celownicza przykrywki określają płaszczyznę celowania busoli przechodzącą przez oś wskazówki. Wewnętrzna część przykrywki jest wypolerowana dzięki czemu działa jak lusterko pokazując położenie igły magnetycznej oraz wartości płytki wskaźnikowej.

Dla prawidłowej oceny kierunku (azymutu) niezbędna była znajomość deklinacji lub uchylenia magnetycznego. Ich wielkość dla danej okolicy można było odczytać ze specjalnej mapie zboczeń lub uchyleń magnetycznych. Jeżeli taka mapa nie dysponujemy można przeprowadzić własne obliczenia. W tym celu wybieramy na mapie punkt pomiarowy, z którego widać odległy lecz wyraźny punkt terenowy (jak wieża, skraj lasu, odcinek prostej drogi itp.). Po zajęciu stanowiska kładziemy mapę na płaskiej powierzchni i przykładamy prostolinijna krawędź busoli do linii łączącej nasze stawisko z wybranym punktem terenowym. Następnie nie poruszając mapy przesuwamy busole do krawędzi ramki i odczytujemy na płytce wskaźnikowej wielkość zboczenia magnetycznego wyrażona w tysięcznych. Dla zmierzenia uchylenia magnetycznego należy przyłożyć busole do jednej z pionowych linii siatki kilometrowej. Przy pomiarze tym istotne jest aby w pobliżu nie było dużych przedmiotów metalowych mogących wpływać na igłę magnetyczną. Zaletą busoli kierunkowej wz. K.M. 32 była duża średnica tarczy i wygoda użycia. Niekorzystnymi cechami był brak podziałki oraz spora waga wynosząca 200 g (dla porównania tzw. Polski Bezard ważył tylko 95 g). Spośród busoli innych krajów tylko brytyjska busola Mk. III ważyła więcej (260 g).

Źródła

• fundacjakosciuszki.pl/pdf/fundacja_kosciuszki_busole.pdf
• fotografie dzięki uprzejmości Pana Marcina Płachty i Sebastiana Kłody
• Instrukcja „Busola kierunkowa wz. K.M. Opis busoli i użycie.” wyd. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1938 r.

Prawa autorskie

Autor artykułu:  Marcin Skrzypacz