Armata morska opracowana w szwedzkich zakładach AB Bofors. Powstała poprzez wydłużenie lufy wcześniejszego modelu z 1898 roku. Została przyjęta na uzbrojenie szwedzkiej marynarki wojennej pod oznaczeniem 15,2 cm kanon m/30. Dla potrzeb jednostek artylerii nadbrzeżnej montowano ją także na nowo opracowanym łożu cokołowym noszącym oznaczenie lavettage m/34.

W Polsce

Cztery zakupione działa utworzyły 1 Baterię utworzonego w czerwcu 1935 roku Dywizjonu Artylerii Nadbrzeżnej.
Plan rozmieszczenia i konstrukcji stanowisk dział opracowano w Szefostwie Fortyfikacji Wybrzeża Morskiego. Szef Fortyfikacji mjr. Rudolf Fryszwski opracował projekt wstępny a inż. Henryk Wagner wykonał niezbędne pomiary w terenie. Projekt betonowych stanowisk opracował natomiast Szef Budownictwa KMW kmdr. por. inż. Tadeusz Kintel, a szczegółowo por. inż. Sap. Włodzimierz Ochocki z Szefostwa Fortyfikacji Wybrzeża Morskiego. Prace budowlane rozpoczęła wiosną 1935 roku wybrana droga przetargu prywatna firma "Jaskólski, Brygiewicz i Spółka".
Zarządzeniem szefa KMW nr 22 z 31 grudnia 1936 roku zmieniono numerację baterii nadbrzeżnych – bateria cyplowa otrzymała numer XXXI (w 1939 roku jej dowódcą był kpt. mar. Zbigniew Przybyszewski). W 1940 roku planowano zakup drugiej baterii dział tego typu.

Dane taktyczno-techniczne

Lufa stalowa, gwintowana. Zastosowano półautomatyczny zamek klinowy o ruchu poziomym. Spust sterowany elektrycznie ze stanowiska centralnego lub awaryjnie mechanicznie przy zamku działa. Naprowadzanie w normalnych warunkach na podstawie namiarów otrzymywanych z centralnego stanowiska kierowania ogniem. W sytuacjach awaryjnych po prawej stronie lufy znajdowała się teleskopowa luneta umożliwiająca strzelanie do celów ogniem bezpośrednim.

Działo umieszczono w pudełkowej pancernej osłonie o grubości ścianek 15 mm i wraz z podestem dla obsługi posadowiono na podstawie cokołowej umożliwiającej pełne dookrężne pole ostrzału.

Stanowiska ulokowano na piaszczystych wydmach w odstępach około 80 metrów. Żelbetowy blok stanowiska ma masę około 800 ton i wymiary 13,5×11,5×6,5 m. Strop na grubość 2 m, ściany boczne magazynów amunicyjnych 2,35 m natomiast przedsionka 1,8 m. Platformę bojowa otoczono wielobocznym parapetem-przedpiersiem wysokości 1,5 m i grubości 1 m. Gotowy obiekt obsypywano piskiem tworząc pagórek o wysokości 4-5 m, którego szczyt i boki pokrywała płyta detonacyjna o szerokości 3,8 m i grubości 0,4 m (miała pobudzać zapalniki spadających pocisków i bomb lotniczych zabezpieczając przed penetracją piaszczystej podbudowy stanowiska).

Amunicja

Stosowano amunicję rozdzielnego ładowania – ładunek miotający zmienny był przechowywany w woreczkach i przed strzałem umieszczano go w bardzo długiej mosiężnej łusce.

Przeciwpancerna wz. 35

 

Długość pocisku	500 mm
Masa pocisku	46,9 kg
Donośność	22.400 m

 

Pocisk przeciwpancerny pełnokalibrowy z czepcem ochronnym i balistycznym typu APCBC.

W części dennej znajdował się zapalnik bezwładnościowy z możliwością nastawienia zwłoki.
Pocisk przeciwpancerny miał zdolność przebicia płyty pancernej o grubości 78 mm z odległości 15.000 m.

 

Odłamkowo-burząca wz. 35

 

Długość pocisku	492 mm
Masa pocisku	46 kg
Donośność	26.500 m

Pocisk z grubościenną skorupą wypełnioną ładunkiem wybuchowym typu HE.

Za detonację ładunku odpowiadał głowicowy zapalnik uderzeniowy.

 

Oświetlająca wz. 35

 

Długość pocisku	647 mm
Masa pocisku	43,4 kg

 

Wewnątrz skorupy pocisku znajdowała się puszka wypełniona substancją chemiczną dającą jasne światło podczas spalania, która była podwieszona linkami pod spadochron wydłużający czas opadania puszki.

Głowicowy zapalnik czasowy umożliwiał dobór odległości na której odbywało się rozcalenie skorupy i pirotechniczne wypchnięcie puszki.

Łuska

 

Długość	1250 mm
Średnica dna	184 mm

Ładunek miotający pełny miał masę 16,6 kg plus 185 g podsypki prochowej – prędkość wylotowa pocisku 920 m/s.
Ładunek miotający normalny miał masę 8,6 kg plus 60 g podsypki prochowej – prędkość wylotowa pocisku 650 m/s.
Ładunek miotający zmniejszony miał masę 6,7 kg plus 60 g podsypki prochowej – był stosowany do wystrzeliwania pocisków
oświetlających.

Ślepa

Dla celów szkoleniowych można było włożyć do lufy wkładkę redukcyjną pozwalającą na ćwiczenie działoczynów z wykorzystaniem ślepej amunicji od 40 mm armaty przeciwlotniczej Bofors wz. 36.

Epilog

Kariera armat nie zakończyła się wraz z kapitulacją obrońców wybrzeża w październiku 1939 roku. Niemcy docenili taktyczne korzyści z tytułu posiadania baterii artylerii nadbrzeżnej w tym newralgicznym punkcie, więc przejęli działa i po ukompletowaniu brakującego wyposażenia wprowadzili je do swojej służby pod nowym oznaczeniem 15,24 cm SK L/55 (Fabrikat Bofors 1935). Nowe oznaczenia otrzymały także pociski:

•  przeciwpancerny 15,24 cm Psgr L/3,2 (m.Hb.)
•  burzący 15,24 cm Spgr L/4,5 Kz
• oświetlający 15,24 cm Lg L/4,3

Bateria otrzymała nazwę "Schlesien" i pozostawała w służbie aż do kapitulacji 8 maja 1945 roku.

Po zakończeniu II Wojny Światowej przez krótki czas działa pozostały na stanowiskach strzegąc wybrzeża Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, ale kończące się zapasy amunicji i części zamiennych oraz rosnące znaczenie broni rakietowej spowodowały przekazanie ich do muzeów.
Obecnie można je podziwiać w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie oraz w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni.
Niestety, ale w 1946 roku stanowisko działa nr 1 zostało wysadzone ładunkami wybuchowymi, a następnie w 1954 roku dokonano zniszczenia samego działa – jego pozostałości (m.in. fragment oporopowrotnika) wydobyto w marcu 2010 roku pod patronatem Muzeum Obrony Wybrzeża na Helu celem renowacji i ekspozycji (muzeum to stara się także przywrócić pierwotny wygląd stanowisku nr 4).

Źródła:

• Instrukcja M.Dv. Nr. 170/67 "Merkbuch über die Munition für die 15,24 cm SK L/55 (Fabrikat Bofors 1935)", wyd. Oberkomando der Kriegsmarine, Berlin 1940r.
• Zdzisław Waśko, Rafał Witkowski "Formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki okrętów i oddziałów lądowych Marynarki Wojennej", z serii "Wojsko Polskie" przygotowanej przez Wojskowy Instytut Historyczny, wyd. MON, Warszawa 1976r.
• Józef Wiesław Dyskant "Polska Marynarka Wojenna w 1939 roku", wyd. AJ-Press, Gdańsk 2000r.
• John Campbell "Naval weapons of World War Two", Naval Institute Press, 1985r.

Prawa autorskie

Artykuł zamieszczony na łamach serwisu za zgodą autora. Brak zgody na kopiowanie, powielanie, rozpowszechnianie.

Autor artykułu:  Marcin Skrzypacz