Armata polowa opracowana we Francji i przyjęta na uzbrojenie pod oznaczeniem Canon de 120 Long Modèle 1878 de Bange.

Do Polski trafiły 52 egzemplarze 120 mm armat wz. 1878 (cześć z nich w wersji wz. 1878/16) z czego 48 egzemplarzy przywieziono z Francji wraz z armią gen. J. Hallera.

W 1931 roku zapadła decyzja o wykorzystaniu znajdujących się w dobrym stanie luf z zamkiem i posadowieniu ich na łożach zdobycznych rosyjskich 152 mm haubic polowych wz. 1909 oraz wz. 1910. Zakłady w Starachowicach w latach 1933-1934 poddały takiej konwersji 43 działa (z tego zdecydowana większość to działa w wersji wz.1878/09/31, a tylko kilka egzemplarzy w wersji wz. 1878/10/31).

 

Zastosowanie

W okresie pokojowym działa tego typu znajdowały się na stanie 1 pułku artylerii ciężkiej w Modlinie oraz 1 pułku artylerii motorowej w Stryju. Po mobilizacji stanowiły one wyposażenie następujących jednostek:

– 6 dywizjon artylerii motorowej (sformowany przez 1 pam)

– 46 dywizjon artylerii ciężkiej (sformowany przez 1 pac)

– 47 dywizjon artylerii ciężkiej (sformowany przez 1 pac)

Pozostałe działa znajdowały się w Głównej Składnicy Uzbrojenia Nr 2 w Stawach koło Dęblina.

rysunek_2

Opis konstrukcji

Lufa stalowa, gwintowana o 36 prawoskrętnych zwojach. Wybrano rozwiązanie z rurą rdzeniową wzmacnianą 17 stalowymi pierścieniami. Zastosowano zamek śrubowo-zawiasowy z uszczelnieniem plastycznym systemu który opracował Charles de Bange co przy wykorzystaniu ładunków miotających wkładanych w jedwabnych workach pozwalało uszczelnić komorę zamkową bez łuski. Zdwojony hudrauliczno-pneumatyczny oporopowrotnik umieszczono pod lufą. Zespół odrzutowy posadowiono na jednoogonowym łożu dolnym zaopatrzonym w rozkładany lemiesz. Od przodu obsługę i mechanizmy działa osłaniała pancerna tarcza ochronna. Zespół odrzutowy był stabilizowany za pomocą dwóch odciągaczy. Przyrząd celowniczy znajdował się po lewej stronie lufy. Obejmował on kątomierz działowy oraz kwadrant artyleryjski.

rysunek_3

Pierwotnie wszystkie działa dysponowały dużymi drewnianymi kołami średnicy 610 mm ze stalową obręczą szerokości 70 mm dostosowanymi do trakcji konnej.

120mm_wz.1878_C4P_3

Po podjęciu decyzji o motoryzacji wybranych jednostek artylerii ciężkiej zapadła decyzja o wyborze armaty 120 mm. Na partii dział najpierw w 1937 roku zastosowano małe stalowe koła z lanymi gumowymi masywami, które od góry otrzymały blaszane błotniki.

120mm_wz.1878_C4P_5

W późniejszym terminaie (1938 r.?) zamontowano duże koła z ogumieniem pneumatycznym typu Michelin DS o średnicy 1220 mm, które były wypełnione masą gąbczastą zapewniającą możliwość dalszego użycia nawet po przebiciu pociskami broni strzeleckiej lub małymi odłamkami. Felgi otrzymały 5 otworów ulgowych, a na kołach nie montowano ochronnych błotników.

rysunek_1

Masa na stanowisku: 3143 kg
Masa w transporcie: 3501 kg (z przodkiem)
Masa lufy: 1280 kg (bez zamka)
Długość działa: 6970 mm (na stanowisku)
Szerokość działa: 1910 mm
Wysokość linii ognia: 1435 mm (koła drewniane)
  1470 mm (koła ogumione)
Długość lufy: 3250 mm
W tym cześć gwintowana: 2442 mm
Kąt ostrzału w elewacji: od 0º do +41º30’
Kąt ostrzału w azymucie: 5º20’
Szybkostrzelność: 3 strz./min

 

Amunicja

 

 

Do armaty stosowano amunicję składaną w której skład wchodziły:

– pocisk,

– zapalnik głowicowy wkręcany w pocisk,

– zmienny ładunek miotający umieszczony w worku,

zapłonnik umieszczany w zamku działa, który służył do pobudzenia ładunku miotającego.

 

Pociski

Granat stalowy wz. 1914

Korpus pocisku był wykonany ze stali i mieścił 4,3 kg materiałów wybuchowych. W zależności od wypełnienia pocisk posiadał malowanie identyfikacyjne:

– trotyl: jednolity kolor żółty,

– melinit: głowica zielona, a tułów żółty,

– schneideryt: korpus koloru żółtego a zgrubienie środkujące czerwone.

Pociski transportowano w indywidualnym opakowaniu klepkowym o masie 1 kg.

rysunek_4

Średni ciężar pocisku: 20,3 kg

Prędkość wylotowa: 510 m/s

Donośność: 10800 m

 

Granat stalożeliwny wz. 1915

Korpus pocisku był wykonany z żeliwa skalistego lub perlitycznego i mieścił 2 kg materiałów wybuchowych. W zależności od wypełnienia pocisk posiadał malowanie identyfikacyjne:

– trotyl: głowica żółta, a tułów czarny,

– melinit: głowica zielona, a tułów czarny,

– schneideryt: głowica żółta, tułów czarny, zgrubienie środkujące czerwone.

Pociski transportowano w indywidualnym opakowaniu klepkowym o masie 0,7 kg.

rysunek_5

Średni ciężar pocisku: 18,8 kg

Prędkość wylotowa: 525 m/s

Donośność: 12400 m

 

Zapalniki

 

Zapalnik piorunujący uderzeniowy 24/31 R.Y.G. wz. 18

Mechaniczny zapalnik wtłoczeniowy o działaniu natychmiastowym. Zapalniki transportowano w drewnianej skrzynce mieszczącej 30 egzmeplarzy i masie całkowitej 11,1 kg.

 

Zapalnik piorunujący uderzeniowy 24/31 wz. 99/15 ze wzmocnioną sprężyną

Mechaniczny zapalnik bezwładnikowy systemu R występujący w trzech wariantach: bez zwłoki, z krótka zwłoką oraz z długą zwłoką. Zapalniki transportowano w drewnianej skrzynce mieszczącej 30 egzmeplarzy i masie całkowitej 9,3 kg.

 

Zapalnik piorunujący o działaniu podwójnym 24/31 A wz. 18 ze wzmocnioną sprężyną

Mechanizm uderzeniowy bez zwłoki, natomiast ścieżka prochowa o maksymalnym czasie palenia 31 sekund. Do nastawiania czasu odetkania stosowano nastawnicę uproszczoną wz. 1918. Zapalniki transportowano w drewnianej skrzynce mieszczącej 30 egzmeplarzy i masie całkowitej 14,5 kg.

 

Zapalnik piorunujący o działaniu podwójnym 24/31 L D wz. 17 ze wzmocnioną sprężyną

Mechanizm uderzeniowy z krotką zwłoką, natomiast ścieżka prochowa o maksymalnym czasie palenia 51 sekund. Do nastawiania czasu odetkania stosowano nastawnicę uproszczoną wz. 1918.

 

Ładunki miotające

W zależności od siły i wynikającej stąd prędkości wylotowej pocisku ładunki miotające noszą następujące oznaczenia:

– 000, 00, 0 (proch taśmowy BG5 lub ziarnisty US5)

– 0, 1, 2, 3 (proch taśmowy BC)

Na dnie każdego ładunku miotającego ulokowano podsypkę z ładunku czarnego prochu (SP1 lub F3) która przejmowała płomień od zapłonnika wz. 1906.

 

Ładunek z prochu bezdymnego BG5 umieszczano w worku z surowego jedwabiu koloru zielonego (na obwodzie jest wszyty dodatek przeciwzamiedzający chroniący przewód lufy w postaci płytek ze stopu 60% cyny i 40% ołowiu).

Masa prochu: 3,075 kg

Podsypka z czarnego prochu: 0,05 kg

W jego skład wchodziło 6 wiązek prochu ułożonych pionowo w 5 warstw:

– górna warstwa obejmowała 1 wiązkę oznaczoną numerem 000,

– druga warstwa obejmowała 2 wiązki oznaczone numerami 00 oraz 0,

– warstwy od trzeciej do piątej obejmowały po 1 wiązce bez numeru.

Kompletny worek z wszystkimi wiązkami stanowi ładunek 000. Ładunkiem tym zalecano prowadzenie ognia pod kątem podniesienia lufy większym niż 15 stopni. Zabronione było jego użycie do wystrzeliwania pocisków stalożeliwnych wz. 15 jeżeli nie były one oznaczone na głowicy czarnym pasem.

Sporządzenie ładunku 00 wymaga rozwiązania worka, wyjęcia wiązki oznaczonej numerem 000, ponownego zawiązania i wywinięcia górnej części worka na zewnątrz.

Sporządzenie ładunku 0 wymaga rozwiązania worka, wyjęcia wiązek oznaczonych numerami 000 oraz 00, ponownego zawiązania i wywinięcia górnej części worka na zewnątrz.

Ładunki miotające transportowano po 12 egzemplarzy w drewnianych skrzyniach o masie całkowitej 89,6 kg (w tym pusta skrzynka 7,47 kg) lub po 15 egzemplarzy w drewnianych skrzyniach o masie całkowitej 99,2 kg (w tym pusta skrzynka 6,6 kg).

 

Ładunek z prochu BC umieszczano w worku z surowego jedwabiu koloru jasnokremowego (na obwodzie jest wszyty dodatek przeciwzamiedzający chroniący przewód lufy w postaci płytek ze stopu 60% cyny i 40% ołowiu).

Masa prochu: 1,6 kg

Podsypka z czarnego prochu: 0,025 kg

W jego skład wchodziło 5 wiązek prochu ułożonych pionowo w 4 warstwy:

– górna warstwa obejmowała 1 wiązkę oznaczoną numerem 0,

– druga warstwa obejmowała 1 wiązkę oznaczoną numerem 1,

– trzecia warstwa obejmowała 2 wiązki oznaczone numerami 2 oraz 3,

– czwarta warstwa obejmowała 1 wiązkę bez numeru.

Kompletny worek z wszystkimi wiązkami stanowi ładunek 0. Ładunkiem tym zalecano prowadzenie ognia pod kątem podniesienia lufy większym niż 15 stopni.

Sporządzenie ładunku 1 wymaga rozwiązania worka, wyjęcia wiązki oznaczonej numerem 0, ponownego zawiązania i wywinięcia górnej części worka na zewnątrz.

Sporządzenie ładunku 2 wymaga rozwiązania worka, wyjęcia wiązek oznaczonych numerami 0 oraz 1, ponownego zawiązania i wywinięcia górnej części worka na zewnątrz.

Sporządzenie ładunku 3 wymaga rozwiązania worka, wyjęcia wiązek oznaczonych numerami 0, 1 oraz 2, ponownego zawiązania i wywinięcia górnej części worka na zewnątrz.

Ładunki miotające transportowano po 12 egzemplarzy w drewnianych skrzyniach o masie całkowitej 71,6 kg (w tym pusta skrzynka 5,9 kg) lub po 15 egzemplarzy w drewnianych skrzyniach o masie całkowitej 76,7 kg (w tym pusta skrzynka 5,1 kg).

 

Ładunek z prochu US5 umieszczano w worku z surowego jedwabiu koloru jasnokremowego (na obwodzie jest wszyty dodatek przeciwzamiedzający chroniący przewód lufy w postaci płytek ze stopu 60% cyny i 40% ołowiu).

Masa prochu: 3,13 kg

Podsypka z czarnego prochu: 0,1 kg

W jego skład wchodził ładunek podzielny 000, z którego można sporządzić ładunki 00 i 0. Zawartość worka składa się z prochu wsypanego luzem pod przegrodę oraz dwóch woreczków z prochem umieszczonych nad przegrodą jeden na drugim. Woreczek górny jest oznaczony numerem 000, kolejny jest oznaczony numerem 00 a dolny numerem 0.

Kompletny worek stanowi ładunek 000. Ładunkiem tym zalecano prowadzenie ognia pod kątem podniesienia lufy większym niż 15 stopni.

Sporządzenie ładunku 00 wymaga rozwiązania worka, wyjęcia woreczka oznaczonego numerem 000, ponownego zawiązania i wywinięcia górnej części worka na zewnątrz.

Sporządzenie ładunku 0 wymaga rozwiązania worka, wyjęcia worków oznaczonych numerami 000 oraz 00, ponownego zawiązania i wywinięcia górnej części worka na zewnątrz.

 

Zapłonnik

Dla inicjacji ładunku miotającego należało umieścić w zamku zapłonnik uderzeniowy wz. 1906. Po pociągnięciu sznura odpalającego zwolniona iglica uderzała w spłonkę zapłonnika co powodowało zapalenie ładunku czarnego prochu umieszczonego w korpusie zapłonnika, a następnie przeniesienie płomienia na czarnoprochową podsypkę umieszczoną na dnie głównego ładunku miotającego.

 

Do celów szkoleniowych stosowano ponadto nabój ślepy wz. 35.

 

Źródła:

  • Instrukcja „Regulamin artylerii. Opis i utrzymanie sprzętu i amunicji 120 mm armaty wz. 1878/09/31”, wyd. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1938 r.

Prawa autorskie

Artykuł zamieszczony na łamach serwisu za zgodą autora. Brak zgody na kopiowanie, powielanie, rozpowszechnianie.

Autor artykułu:  Marcin Skrzypacz